بسم الله الرحمن الرحیم
آیه 1 سوره حمد: بسم الله (الرحمان الرحیم)
1. "به نام خدا" بیانگر انگیزه می باشد، یعنی خدایا هدفم تو هستی، نه مردم، هدفم رضای تو است ، نه...بیان بسم الله و ذکر آن در هر جلسه و مکاتبات بیانگر دورنمای فکری و هدف ماست، یعنی تمام فعالیت ها به منظور آن هدف صورت می پذیرد.
ثمره عملی: بر مدیران لازم است که در تمام فعالیت ها و سخنرانی ها و مکاتبات با نام و یاد خدا شروع نمایند زیرا دستگاه های نظام اسلامی، هدف عالی رضای پروردگار را دنبال می کنند. (الرحمن الرحیم در آیه 3 مورد بررسی قرار گرفته است.)
آیه 2 سوره حمد: الحمدلله رب العالمین
1. بنیان گذار یک مؤسسه علاوه بر اینکه مالک آن سازمان و مؤسسه است باید در رشد و پرورش آن نقش داشته باشد (استفاده از کلمه رب) این رشد به صورت حرکت تکاملی و تدریجی است ( دائمی و مستمر) و نه دفعتاً.
2. کارکنان باید در برابر خدمت، نعمت و احسان مدیران شکر گذار باشند. (الحمد)
3. مدیرانی که به پرورش و رشد اعضای سازمان می پردازند، باید از سوی حکومت و اجتماع مورد ستایش و مدح قرار گیرند. (الحمد)
4. مدیران لازم است فرصت برابر در امکان پرورش و رشد را در اختیار همه زیر دستان و کارکنان قرار دهد. (العالمین به معنی همه عالم است نه بخشی از آن)
5. مدیرانی که در مورد پرورش اعضای سازمان آگاهی ندارند نمی توانند مسؤولیت رشد دادن کارکنان را بر عهده بگیرند.
6. پرورش کارکنان باید در راستای کمال و رشد ایشان باشد زیرا در این صورت است که این ربوبیت (پرورش دادن) مدح می گردد. (مدح کردن پرورش منفی و غلط، قبح عقلی دارد.
آیه 3 سوره حمد: الرحمان الرحیم
1. مدیران در اعطای امتیازات و پاداش ها باید دو نوع رفتار را اعمال کنند: الف (امتیازات و بخشندگی هایی به همه کارکنان (بدون در نظر گرفتن پست و سابقه و...) مثل عیدی پایان سال و حقوق و دستمزدی که به همه کارکنان پرداخت می‌گردد. (الرحمان (ب) امتیازات و بخشندگی هایی که به عده ای خاص اعطا می‌گردد، مثل جوایزی که نسبت به ایده های نو داده می شود. (الرحیم)
2. امتیازات ویژه به افرادی تعلق می گیرد که بیش از وظیفه انجام تکلیف نموده‌اند (کمیت) و یا به وظیفه خود به نحو احسن انجام تکلیف نموده‌اند. (کیفیت)
3. بخشندگی های عمومی باید مقدم بر پاداش های خاص باشد چون ارضای نیازهای عموم جامعه مقدم بر ارضای نیاز عده ای خاص است. (تقدم کلمه الرحمان بر الرحیم)
4. در امر پرورش و رشد (آیه 2) لازم است مشوق هایی جهت افزایش انگیزه و یا به حرکت در آوردن کم همتان بکار گرفته شود تا فرآیند رشد و پرورش موفق باشد. (آیه 3)
5. بخشندگی هایی را که مدیران به همه اعضای سازمان روا می دارند (الرحمان، الرحیم) باید بر اساس مهر و عاطفه باشد تا علاوه بر نیازهای زیستی، بخشی از نیازهای معنوی و کمبودهای روانی نیز جبران شود زیرا بر اساس روایتی از امام رضا (ع) الرحمن و الرحیم به معنای بخشش همراه با مهر و عاطفه است. (تفسیر تسنیم ج1 ص 380)
نیازهای اعضا زیستی معنوی
همه اعضای سازمان پاداش عمومی مهر و عاطفه عمومی
تعادی از اعضای سازمان پاداش عمومی+پاداش اختصاصی مهر و عاطفه عمومی+مهر و عاطفه اختصاصی
آیه 4 سوره حمد: مالک یوم الدین
1. مدیران باید در نظر داشته باشند که مدیریت آنها اعتباری است و روزی از دست آنها خارج می شود و به دیگری سپرده می شود زیرا مالکیت حقیقی تنها از آنِ خداوند است.
2. مدیران در فرآیند تربیت لازم است علاوه بر رحمت و مهربانی، نوعی تنبیه داشته باشد یعنی در ضمن اعمال سیستم پاداش (الرحمن الرحیم)، سیستم تنبیه (مالک یوم الدین) را نیز اعمال نمایند. (در این قسمت آیه سیاق کلام عوض شده و لحن عبادت جدی و تهدیدی به نظر می رسد.)
آیه 5 سوره حمد: ایاک نعبد و ایاک نستعین
1. در کنار برنامه ریزی ها و حساب و کتاب های مادی نباید عوامل ماورایی را ناکار آمد دانست بلکه اگر فعالیت‌ها در راه هدف اصلی یعنی رضای خدا باشد (ایاک نعبد) می توان در مشکلات از یاری مافوق بشری هم بهره مند شد. (ایاک نستعین)
2. در صورت حرکت به سوی هدف اصلی یعنی رضای خدا (ایاک نعبد)، ضمن برنامه ریزی ها و تلاشهای مادی و استمدادهای ماورایی (ایاک نستعین) دیگر هیچ چیزی ما را در رسیدن به موفقیت مانع نخواهد شد. (تقدم کلمه "ایاک" معنای حصر دارد.)
آیه 6 سوره حمد: اهدنا الصرلط المستقیم
1. مدیران ممکن است در دستورات و اعمال خود چهار حالت داشته باشند :الف) عقیده صحیح، عمل صحیح ب) عقیده صحیح، عمل نادرست ج) عقیده نادرست، عمل صحیح د) عقیده نادرست، عمل نادرستصرف اینکه مدیران در عقیده، صحیح فکر کنند کافی نیست بلکه باید در عمل هم دچار لغزش نشوند، یک مدیر علاوه بر عقیده صحیح باید به فکر اجرای صحیح افکار نیز باشد.
2. مدیران ضمن بیان هدف اصلی (رضای خدا) باید راه رسیدن به آن هدف را نیز مشخص کنند (تعیین استراتژی نمایند) تا کارکنان بتوانند با اجرای آن برنامه‌ها به اهداف دست یابند. (صراط)
3. مدیران وقتی که یک برنامه صحیح را مورد توجه قرار می دهند باید توجه نمایند که در برنامه و عمل اعتدال و میانه روی صورت پذیرد، نه افراط داشته باشد و نه تفریط. (صراط المستقیم)
آیه 7 سوره حمد: صراط الذین انعمت علیهم غیرالمغضوب علیهم والضالین
1. موفقیت در ابتدای راه (اهداف اولیه) به معنای موفقیت کامل نیست بلکه باید تا رسیدن به هدف اصلی استقامت و دقت نمود. (گروه "غیرالمغضوب علیهم" در ابتدا خوب بودند سپس مورد غضب قرار گرفتند.)
2. بر مدیران لازم است از کسانی که راه موفقیت را پیموده اند، الگو بگیرند (صراط الذین انعمت علیهم)
3. بر مدیران لازم است از اشتباهات کسانی که دچار شکست و ورشکستگی شده اند درس عبرت بگیرند. (غیرالمغضوب علیهم)
4. بر مدیران لازم است که از راه کسانی که به سوی افول و شقاوت می روند دوری کنند (والضالین)
5. مدیر منحرف نمی تواند سازمان را در مسیر صحیح هدایت نماید (مدیر منحرف ضالین) نه تنها به سوی هدف اصلی پیش نمی روند بلکه نمی توانند سازمان را رشد دهد و کارکنان را مورد پرورش و تکامل قراردهد. او نمی تواند در این راه توکل داشته باشد و تدام آن را برای رسیدن به هدف نهایی از خداوند طلب نمی کند.
6. مدیر صالح بستر های انحراف در سازمان را شناسایی می کند و به منظور هدایت در مسیر مستقیم (صراط) سعی در کاهش این انحرافات دارد (غیرالمغضوب علیهم والضالین)
ثمره عملی:
از اعطای پست های مدیریتی سازمان به افراد منحرف صرفنظر شود چون نه تنها سازمان را به مقصد مطلوب نمی رساند بلکه آن را از مقصد دور می کند.
مدیر صالح با پرورش تدریجی و تکاملی(آیه 2) و با استفاده از سیستم پاداش عمومی و اختصاصی همراه با مهر و عاطفه(آیه3) و سیستم تنبیه(آیه4) و با استمداد از خدای متعال و با استفاده از نیروهای مادی عوامل ماورایی(آیه 5) با هدایت از طریق راهنمایان و با عقاید و اعمال صحیح و معتدل(آیه6 ) زمینه های انحراف افراد سازمان را کاهش می دهد و سازمان را در مسیر مستقیم هدایت می کند. (آیه7)
منابع و ماخذ
1. تفسیر نور- ج1 – صص 20-28
2. تفسیر تسنیم – ج 1 – صص 389-372
3. ترجمه تفسیر المیزان – ج 1 – صص 22-18
